مقومات اصلى شكل گيرى و ماندگارى سنت را بايد در آيات قرآن سراغ گرفت؛ هويت و اعتبار سنت در جايگاه منبع

دوم تشريع، ناشى از قرآن است. سنت در پرتو هويت برگرفته از قرآن توانست در متن انديشه اسلام كاركردى اساسى و بينظير از خود بروز دهد و حوزه انديشه و فرهنگ را در جامعه اسلامى معنا و حيات بخشد.

آیات ناظر به سنت را مىتوان به سه دسته تقسیم کرد:

1- آیاتى که مسلمانان را ملزم به اطاعت از سنت مىکند:

مانند دو آیه زیر:

" و ما آتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا..."(1)

"اطیعواالله و اطیعواالرسول و اولى الامر منکم فان تنازعتم فى شىء فردوه الى الله و الرسول ..."(2)

امام على علیه السلام در تفسیر این آیه مىفرماید: رده الى الرسول ان ناخذ بسنته(3) ؛منظور از برگشت دادن موارد نزاع به پیامبراکرم صلی الله علیه و آله این است که به سنت او تمسک بجوییم .

2- آیاتى که سنت را شارح و مبین قرآن معرفى مى کند:

مانند دو آیه زیر:

- "و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم."(4)

- "و ما انزلنا علیک الکتاب الا لتبین لهم الذى اختلفوا فیه."(5)

3- آنچه که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را اسوه معرفى مىکند:

مانند این آیه:

- "لقد کان لکم فى رسول الله اسوه حسنه."(6)

مىتوان از قید"حسنه" در آیه استفاده کرد که پیامبرصلی الله علیه و آله اسوه‌اى تام و تمام و بىنیاز کننده است؛ به همین جهت امام علىعلیه السلام مىفرماید:

"و لقد کان فى رسول الله صلی الله علیه و آله کاف لک فى الاسوه."(7)

در تحلیل کلى مىتوان گفت: سه عنصر اساسى را قرآن در ارتباط با سنت گوشزد مىفرماید:

الف. نباید با حاکم ساختن راى، سنت را مرجعى تشریفاتى قرار داد! این نکته از دسته اول (آیاتى که مردم را به اطاعت بىقید و شرط از پیامبر فرا مىخوانند) استفاده مىشود.

ب. سنت، رابطه اى پیوسته و وابسته به قرآن دارد. این نکته را مىتوان از دسته دوم (آیاتى که بر شارحیت سنت براى کتاب تاکید مىورزند) استفاده مىشود.

ج. سنت، حوزه‌هاى مختلف را پوشش مىدهد و به خاطر برخوردارى از قابلیت‌ها و ظرفیت‌هاى لازم پاسخگو است. این نکته را مىتوان از دسته سوم (کافى بودن سنت در تامین نیاز به اسوه) به دست آورد.

بنیان بقاى سنت بر گستره عناصر سه گانه مذکور نهاده شده است که همگى از قرآن برون تراویده اند. همه عوامل دیگرى را که در تحلیل شکل گیرى و ماندگارى سنت بعدا اضافه خواهیم کرد به این سه عنصر بازگشت دارد.